حقوق مدنی
روابط افراد در جوامع انسانی محلی، معمولاً به عنوان مکانی برای بروز تعارضات منافع و اختلافات شناخته می‌شود. از گذشته تا به امروز، انسان‌ها برای زندگی بهتر در کنار یکدیگر، لازم دیده‌اند که قوانینی را برای اداره این روابط وضع کنند. حقوق مدنی به مجموعه‌ای از قوانین اشاره دارد که به مدیریت تعارضات و اختلافات بین افراد جامعه می‌پردازد و حقوق و وظایف افراد را مشخص می‌کند. این مجموعه قوانین، از زمان تولد تا مرگ، بر حقوق و وظایف افراد تأثیر می‌گذارد. این مقاله ابتدا به تبیین مفهوم حقوق مدنی می‌پردازد و سپس به تقسیم بندی‌های مختلف آن می‌پردازد.
علم حقوق به معنای تنظیم بخش روابط اجتماعی، بر روابط مختلف اجتماعی حاکم است. یکی از مهمترین این روابط، روابط افراد با یکدیگر است. از نخستین سال‌های پیدایش جوامع انسانی، پیش‌بینی قواعدی جهت تنظیم این روابط بسیار اهمیت داشته و همچنان دارد. در حال حاضر، روابط انسانی افراد در اجتماع در قالب “حقوق مدنی” نظم و نسق یافته‌ای دارد. در حقوق مدنی، مورد بحث واقعاً فرد است و حقوقی که او در تعامل با دیگران دارد، تنظیم می‌شود. در تمامی کشورهای جهان، حقوق مدنی شهروندان نقش مهمی در سلسله مراتب قواعد حقوقی ایفا می‌کند. این حقوق مدنی، مجموعه‌ای از قوانین و مقررات است که حقوق و تعهدات افراد را در روابط اجتماعی تعیین می‌کند و به ایجاد تعادل و عدالت در جامعه کمک می‌کند.
در صورت نیاز و کسب اطلاعات در مورد وکیل پایه یک دادگستری میتوانید کلیک کنید.
تاریخچه حقوق مدنی
تاریخچه حقوق مدنی به کلمه انگلیسی “Civil Law” بازمی‌گردد که ریشه‌اش به دوران امپراتوری روم می‌رود. در آن زمان، برای مدیریت روابط میان شهروندان از قوانینی به نام “jus civil” یا “ژوس سیویله” استفاده می‌شد. اما امروزه، حقوق مدنی در کشورهای مختلف دنیا بیشتر تحت تأثیر “قانون مدنی فرانسه”، که به نام “کد ناپلئون” شناخته می‌شود، قرار دارند.
حقوق مدنی ایران
قانون مدنی ایران با ۱۳۳۵ ماده، که در دورهٔ سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۴ تصویب شد، به عنوان مهمترین منبع حقوق مدنی در این کشور شناخته می‌شود. این قانون با تأثیراتی از فقه مذهب تشیع و نیز الهام از قوانین مدنی کشورهایی مانند فرانسه، سوئیس و بلژیک تهیه شده است. اما قانون مدنی تنها منبع حقوق مدنی در ایران نیست؛ در کنار آن، قوانینی همچون “قانون امور حسبی” با ۳۷۸ ماده که در سال ۱۳۱۹ تصویب شد و “قانون مسئولیت مدنی” با ۱۶ ماده که در سال ۱۳۳۹ تصویب شد، نیز از جمله منابع حقوق مدنی در ایران هستند. همچنین، نظرات کارشناسان حقوق و فقهای برجسته نیز نقش مهمی در تفسیر قوانین دارند و به عنوان یکی از منابع حقوق مدنی در نظر گرفته می‌شوند.
تقسیم بندی حقوق مدنی
حقوق مدنی بر اساس دایره‌ای از اختیارات و موضوعات، به بخش‌های مختلفی تقسیم می‌شود که هر یک از این بخش‌ها به زمینه‌ای از روابط و زندگی افراد جامعه می‌پردازد. در ادامه، به بررسی تقسیم‌بندی و انواع حقوق مدنی می‌پردازیم:
حقوق اشخاص
طبق حقوق مدنی، هر فرد در جامعه از لحظه تولد تا لحظه مرگ، حقوق و وظایفی دارد. افراد از دید قانون به دو دسته تقسیم می‌شوند: افراد حقیقی (که انسان‌ها هستند) و افراد حقوقی (مانند شرکت‌ها و موسسات). هر یک از این دسته‌ها بر اساس نوع شخصیت خود، حقوق و وظایف خاصی دارند. افراد حقوقی در واقع گروهی از افراد حقیقی هستند که به‌طور مشترک جمع شده‌اند تا به منافع و اهداف مشترکی دست یابند و از دید قانون، به عنوان شخص حقوقی شناخته می‌شوند و حقوق و وظایفی دارند. برخی از حقوق افراد مشترک بین افراد حقیقی و حقوقی شامل حق برخورداری از نام، اقامتگاه، دارایی و غیره است. اما برخی از حقوق اختصاصی به هر یک از این دسته‌ها دارند؛ به عنوان مثال، حق ازدواج که تنها مختص افراد حقیقی است و به افراد حقوقی تعلق نمی‌گیرد.
حقوق اموال
حقوق اموال بخشی از قوانین حقوق مدنی است که نظارت می‌کند بر اموال افراد و مباحث مربوط به مالکیت و نقل و انتقال آن. برای درک بهتر حقوق اموال، ابتدا باید یک تعریف از مال داشته باشیم تا بتوانیم از منظر حقوقی آن را بررسی کنیم. به این تعریف می‌توان گفت: “هر چیزی که قادر است نیازهای مادی یا معنوی یک شخص را برآورده کند و قابلیت واگذاری و اختصاص به یک فرد را داشته باشد، به عنوان مال شناخته می‌شود.” با توجه به این تعریف، مال باید دارای خصوصیات زیر باشد:
– برای شخص مفید یا ضروری باشد.
– نیازهای مادی یا معنوی شخص را برطرف کند.
– قابلیت تخصیص به یک شخص را داشته باشد.
کسب اطلاعات بیشتر : مهمترین منابع تعهدات : قراردادها
حقوق قراردادها و تعهدات
در داخل یک جامعه، نشانگر تعاملات بین افراد است؛ آن‌ها با یکدیگر قراردادهایی می‌بندند و در نتیجه، به طور مداوم مسئولیت‌ها و تعهداتی به دیگری می‌پذیرند. این تعهدات و مسئولیت‌ها، معمولاً مکانی برای بروز اختلافات و تضادات زیادی است، که حقوق مدنی وظیفه کنترل و اداره آن را بر عهده دارد. حقوق مدنی، مشخص کننده مسئولیت‌ها، تعهدات، روش اجرای آن‌ها، مدت زمان لازم برای اجرای یا رفع تعهد و موارد مشابه است. حقوق قراردادها و تعهدات، به دلیل نیاز شدید شهروندان به حکمرانی در چنین شرایطی و حل اختلافات و تضادات احتمالی، یکی از مهمترین مسائل است.
حقوق مسئولیت مدنی
به دستور وضعیتی اشاره دارد که در آن، مسئولیت فرد ناشی از عملکرد یا ترک اقدامی مشخص، به دلیل وقوع آسیب یا زیان به فرد دیگری، مورد بررسی قرار می‌گیرد. برخلاف توضیحات قبلی، در برخی موارد، مسئولیت‌هایی برای افراد پدید می‌آید که از قرارداد یا تعهدات درج شده در قرارداد نشأت نمی‌گیرد، اما باز هم بر عهدهٔ فرد قرار دارد. به عنوان مثال، در صورتی که یک فرد به دلیل سهل‌انگاری هنگام تعمیر خانه، دیوار همسایه را تخریب کند، در اینجا هیچ قراردادی بین دو همسایه وجود ندارد، اما فرد متخلف موظف به پرداخت خسارت به همسایه زیان‌دیده است. در چنین شرایطی، الزام و تعهد پرداخت خسارت خارج از قرارداد است و به این نوع از حقوق مدنی، “حقوق مسئولیت مدنی” یا “الزامات خارج از قرارداد” گفته می‌شود.
حتما به مقاله ی انواع مسئولیت های حقوقی سر بزنید.
حقوق خانواده
حقوق خانواده نیز به عنوان یک بخش مهم از حقوق مدنی، قواعد و قوانینی را برای روابط افراد درون یک خانواده تعیین می‌کند. این قوانین شامل مواردی همچون نکاح، طلاق، مهریه و تمکین می‌شود. روابط خانواده یک نوع ارتباط درون جامعه است که مستلزم وجود قواعد و قوانین مناسب است. به دلیل اهمیت بالای این بخش از حقوق مدنی، موضوعات مرتبط با آن، از جمله نکاح، طلاق، مهریه و تمکین، بسیار مورد توجه و بررسی قرار می‌گیرند.
حقوق ارث و وصیت
در تقسیم‌بندی ذکر شده، به عنوان آخرین بخش از حقوق مدنی مربوط به زمان مرگ انسان است. این بخش شامل مواردی مانند نحوه تقسیم میراث، اجرای وصیت‌نامه و مسائل مربوط به آن می‌باشد. در واقع، این بخش آخرین قواعد و قوانین حاکم بر زندگی شخص را تشکیل می‌دهد، زیرا مسائل مربوط به ارث و وصیت پس از فوت شخص مطرح می‌شود و نقش مهمی در تقسیم اموال و دارایی‌ها پس از او را ایفا می‌کند.
